ЈА СМЕТАА ЗА ТЕШКА СИРОМАШТИЈА, А СЕГА ЈА ДОСТИГНА ЈАПОНИЈА: Полска е европското економско чудо

Според најновите податоци од Светската банка, Полска ја
достигна Јапонија во однос на БДП по глава на жител, прилагоден според
куповната моќ, и сега е на пат да ја престигне. БДП по глава на жител во Полска
е 49.464 долари, додека во Јапонија е 50.206 долари. За споредба, Обединетото
Кралство има 58.906 долари. Оваа бројка покажува колку полската економија се
трансформирала во текот на изминатите две децении.

Пред дваесет години, Полска имаше само 48 проценти од
просечниот БДП по глава на жител на Европската Унија. Денес, таа бројка се
искачи на 82 проценти, изедначувајќи се со Португалија. Полската економија се
удвои во последните 20 години, со раст што беше побрз од кој било од нејзините
соседи во Централна Европа и двојно поголем од просекот на ОЕЦД.

Просечниот годишен раст на полскиот БДП од 1996 до 2024
година изнесуваше 3,88 проценти, со рекордни 7,1 проценти во 2007 година. Во
истиот период, стапката на невработеност падна од над 20 проценти на само 2,6
проценти – значително под просекот на Европската унија (5,8 проценти) и
еврозоната (6,2 проценти). Во 2025 година се очекува раст од 3,4 проценти,
поттикнат од реформите и инвестициите поттикнати од европските фондови.

Економскиот успех на Полска е еден од најимпресивните во
Европа во последните 30 години. Од сиромашна постсоцијалистичка земја која
минуваше низ тешка транзиција во 90-тите, Полска прерасна во една од
најдинамичните економии во ЕУ.

Сè започна со „Солидарност“ и „шок терапија“

Откако Полска се префрли на повеќепартиски систем и го
отфрли социјалистичкиот економски систем, постигнат е огромен напредок. Под
водство на синдикатот „Солидарност“ беше основана повеќепартиска и
капиталистичка Полска, која прерасна во движење, а потоа во партија и добитник
на Нобелова награда за мир, Лех Валенса.

Веднаш беа иницирани економски и политички реформи со цел
што побрзо да се оддалечи од социјализмот и еднопартиското владеење. Веќе во
1989 година, беше создаден план за таканаречената „шок терапија“, збир на
економски политики воведени со намера да предизвикаат ненадеен премин од
социјализам во капитализам, наречен „План Балцерович“ по тогашниот министер за финансии.

Беше овозможен банкрот на државните компании, кои дотогаш
беа одржувани во живот без оглед на тоа дали беа продуктивни, профитабилни и
одржливи. Забрането е финансирање на дефицитот на државниот буџет со издавање
нови пари од страна на централната банка. Преференцијалните заеми за државните
компании беа укинати, а каматната стапка беше поврзана со инфлацијата.

Растот на платите што ја надминува инфлацијата, која таа
година надмина 200 проценти, беше забранет. На странските државјани и компании
им е дозволено да инвестираат во Полска и слободно да ја префрлаат добивката во
странство. Националната валута е конвертирана во слободно тргувана валута на
меѓународниот пазар. Меѓународните финансиски институции од Запад,
Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Светската банка, исто така, помогнаа.

Првите две години по „шок-терапијата“ беа проследени со
голема криза, но растот на БДП се врати во 1992 година. До 1995 година, земјата
веќе се врати на нивото од пред реформите. Оттогаш, економијата растеше многу побрзо
отколку во развиените западноевропски земји, а во 2003 година, Полска се
приклучи на ЕУ.

Таа е единствената земја-членка на ЕУ што ја избегна кризата
од 2008 година и една од ретките во светот (освен за сиромашните). БДП по глава
на жител, прилагоден за ценовните разлики, беше една третина од германскиот во
1995 година, а две третини во 2021 година.

Денес, Полска е неопходен дел од економијата на ЕУ и
индустриска сила во развој. Додека во ЕУ уделот на индустриските работници
(вклучувајќи го и градежниот сектор) континуирано опаѓа, од 34 проценти во 1991
година на 25 проценти во 2019 година, Полска успеа да го зачува индустрискиот
сектор. Има поголем процент на индустриски работници од Кина.

Извозот не зависи само од една индустрија бидејќи економијата
на Полска е многу диверзифицирана. Токму затоа е многу отпорен на надворешни
влијанија. Електрониката учествува со приближно 10 проценти во извозот,
машините и механичките уреди со 15 проценти, металуршките производи со 10 проценти,
фармацевтските производи со 5 проценти, пластичните производи со 7 проценти
итн. Автомобилите и автоделовите, автобусите, бродовите и другите транспортни
средства исто така учествуваат со 10 проценти во извозот. Процентите може малку
да варираат од година во година или поради различни класификации, но генерално,
извозот на производи е многу разновиден.

Огромни инвестиции и
здрава економска клима

Клучните фактори на раст вклучуваа влез во Европската Унија
во 2004 година, големи количини на европски средства, стабилна монетарна
политика и успешни структурни реформи. Исто така, постои значителен пазар од
над 36 милиони луѓе.

Откако се приклучи на ЕУ во 2004 година, Полска повлече дури
170 милијарди евра нето средства од европските фондови. Ова е повеќе од 2
проценти од БДП годишно директно инвестирано во развој на инфраструктура,
образование, претприемништво и јавни услуги. Поддржувачката деловна клима,
поевтината работна сила и политичката стабилност дополнително привлекоа
странски инвеститори. Според Конференцијата на ОН за трговија и развој (УНКТАД), приливот на странски директни
инвестиции во Полска достигна рекордно ниво од 24,8 милијарди долари во 2021
година, и 83 проценти повеќе отколку пред пандемијата во 2020 година.

Пример за успех е
ветеринарот Оливиер Теодоровски од Катовице. Неговото семејство отворило
клиника по падот на комунизмот, а тој и неговиот брат сега водат три модерни
објекти, еден дури и во Варшава.

„Без европски
пари, ова немаше да биде можно. Добивме девет грантови во вредност од 10
милиони евра“, рече Теодоровски. „Благодарение на 3Д печатачите, можам прецизно
да планирам неврохируршки процедури кај домашни миленици, а клиентите доаѓаат
дури од Германија и Обединетото Кралство“, додава тој.

Главните
предности на Полска се нејзината стратешка локација, големата популација,
членството во Европската Унија, економската стабилност, образованата работна
сила и стабилните јавни финансии. Банкарскиот сектор е стабилен, а покрај
отворениот пазар, ЕУ потпиша 37 билатерални трговски и инвестициски договори со
земји како Иран, Бангладеш, Чиле, Аргентина, Канада и други.

Сообраќајната
врска со Германија и географската локација во срцето на Европа им овозможуваат
на компаниите да снабдуваат огромен пазар од Полска за краток временски период
и по ниски цени. Традиционално, таа е фискално одговорна земја, со јавен долг
помал од 50 проценти од БДП, а населението е помалку задолжено отколку во
другите земји од ЕУ.

Странските
инвеститори најчесто ги наведуваат бавноста на државната бирократија (цената и
времето за започнување бизнис се повисоки отколку во Хрватска) и ниската
мобилност на работната сила како проблеми.

Јапонија стагнира

По децении
спектакуларен раст што кулминираа во 1980-тите, Јапонија се најде во
„изгубените децении“ – период на низок раст, дефлација и демографски
предизвици. Стареењето на населението и намалувањето на стапката на наталитет
претставуваат голем товар за јапонската економија. Работната сила се намалува,
а процентот на луѓе над 65 години веќе сочинува речиси 30 проценти од
населението.

И покрај високите
технолошки стандарди и глобалните брендови, растот на јапонскиот БДП остана
бавен. Инфлацијата е прениска веќе долго време, а каматните стапки се блиску до
нула. Иако во последните години има мало закрепнување, реалната куповна моќ
стагнира, а многу домаќинства чувствуваат пад на нивниот животен стандард.

Јапонија е
економски во стагнација поради комбинација од стареење на населението,
намалување на бројот на луѓе во работоспособна возраст и хронично ниска
инфлација што со години ги попречува потрошувачката и инвестициите. Иако има
високо ниво на технолошки развој, продуктивноста на трудот во Јапонија заостанува
зад Западот, а многу мали бизниси не се дигитализирани или модернизирани.
Земјата, исто така, има исклучително затворена имиграциска политика и се бори
да го надомести недостигот на работна сила, додека нејзиниот јавен долг,
највисок меѓу развиените земји, го ограничува просторот за нови инвестиции.

Економски еднакви со водечките земји

Во исто време,
Полска, со силна поддршка од САД, ЕУ и сопствените реформи, станува клучна
точка во европската безбедносна, економска и енергетска политика.  Близината до Украина и силното партнерство со
Западот дополнително ја зголемија нејзината стратешка важност и привлекоа нови
инвестиции.

Покрај тоа,
Полска има една од најрамномерните распределби на приходите во Европа. Коефициентот
Џини е 30,5, што е поповолно од Јапонија (32,1), Велика Британија (35,6) и
значително подобро од САД (41,4).

Земјата, која во
1990-тите сè уште го носеше тешкиот товар на постсоцијалистичката транзиција,
денес е економски еднаква со членките на Г7. Полска не само што ја стигна
Јапонија, туку стана и пример за другите постсоцијалистички земји дека со
комбинација од реформи, европски фондови и меѓународна поддршка, е можно
целосно да се трансформира економијата.

фото: Unsplash