Може ли друга валута да го замени американскиот долар како светска валута?
Повеќе од половина век американскиот долар цврсто ја држи позицијата на главна светска резервна валута, но во последно време се погласно се поставува прашањето – дали е оваа доминација во прашање и дали друга валута може да ја преземе таа улога?
Доларот е клучен за глобалната економија бидејќи централните банки ги чуваат своите резерви во него, најголемиот дел од меѓународната трговија е деноминиран во него и се користи во речиси сите големи меѓународни финансиски институции. Околу 60 отсто од глобалните девизни резерви сè уште се врзани за доларот, што го обезбедува неговиот статус на валута со најголема доверба. Оваа позиција им овозможува на САД да продолжат да се задолжуваат евтино, да имаат поголема контрола врз меѓународните финансиски текови и да го користат доларот како инструмент за надворешен политички притисок, на пример преку санкции, според податоците на ММФ.
Сепак, глобалните околности се менуваат. Наметнувањето финансиски санкции кон Русија, трговските војни меѓу САД и Кина, како и растечкото ривалство меѓу големите сили, поттикнаа некои земји да бараат алтернатива на доларизираниот систем. Процесот познат како „дедоларизација“ сè повеќе навлегува во политичкиот и финансискиот дискурс – особено во земји како Кина, Русија, Иран и Бразил. Овие земји потпишуваат договори за тргување со локална валута, ја намалуваат изложеноста на доларот во девизните резерви и ги зајакнуваат алтернативните финансиски инфраструктури, како што е кинескиот платен систем CIPS.
Меѓу потенцијалните замени за доларот најчесто се споменуваат еврото и кинескиот јуан. Еврото, како валута на Европската унија, има стабилна институционална поддршка и се користи во значителен дел од светските девизни резерви, но неговата послаба застапеност во трговијата со енергија и политичките поделби во ЕУ го ограничуваат нејзиниот досег. Од друга страна, Кина активно ја промовира употребата на јуанот во меѓународната трговија и финансии, но контролата на капиталот и сомневањата за транспарентноста на финансискиот систем сè уште ја одвраќаат пошироката употреба на валутата.
Во овој контекст, некои надежи се полагаат и во технолошките алтернативи – како што се криптовалутите и дигиталните валути на централните банки. Иако криптовалутите нудат технолошка револуција во преносот на вредноста, нивната нестабилност и правна несигурност ги спречуваат сериозно да се натпреваруваат со традиционалните валути на ниво на државни резерви.
Доколку доларот во иднина го изгуби статусот на глобална резервна валута, последиците би биле длабоки и повеќеслојни. За светот, ова би значело поголема нестабилност на девизните курсеви, посложени трансакции и можни зголемувања на трансакциските трошоци, бидејќи глобалниот систем би бил фрагментиран помеѓу повеќе валути. Многу земји кои имаат големи резерви во долари би морале да ги приспособат своите монетарни стратегии, а меѓународните институции како ММФ и Светската банка би се соочиле со потребата да ги редефинираат своите модели на работа.
За Соединетите Држави, губењето на доминацијата на доларот би значело крај на „привилегијата на егзорцистите“ – способноста да се печати валута што остатокот од светот ја бара и користи. Ова може да доведе до повисоки каматни стапки, повисоки трошоци за задолжување, помала побарувачка за американски државни обврзници и потенцијално послаб долар. Геополитички, САД би изгубиле важно средство за влијание бидејќи финансиските санкции повеќе нема да имаат еднаква тежина во светот на мултиполарната валута.
Иако во моментов ниту една валута не е подготвена целосно да го замени доларот, во тек е постепена промена кон поразновиден глобален систем во кој еврото, јуанот и другите валути би можеле да играат поголема улога. Ваквиот развој на настаните нема да биде брз или едноставен, но сè поверојатно е во контекст на новиот светски поредок кој е изграден врз политичките и економските промени на 21 век.
